Rafał Hadziewicz
Sibilla (portret matki artysty?)

1926?, płótno, olej, 60,5x50,5 cm, MNKi/M/138

Obiekt zakupiono do zbiorów w 1957 roku jako niesygnowany obraz Rafała Hadziewicza zatytułowany „Sybilla”, prawdopodobnie przedstawiający portret matki artysty z 1826 roku. W 1974 w muzealnej Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki, przeprowadzono przy obrazie doraźne prace konserwatorskie, natomiast w końcu lat 70. XX w. podjęto decyzję o przeprowadzeniu gruntownych. O rozszerzeniu zakresu prac zdecydował stan zachowania, w tym zagrożenia związane z przyczepnością warstw oraz znaczące obniżenie walorów artystycznych. Rozpoczęto od rozdublowania, po czym usunięto wtórne nawarstwienia odsłaniając warstwy oryginalne. Na tym etapie prace przerwano. Wznowiono je w 2013 w związku z przygotowywaną wystawą monograficzna artysty i zakończono w 2015 roku.

Portret siedzącej starszej kobiety, w ujęciu 3/4, en face, z głową zwrócona w prawo, patrzącej na widza, ze złożonymi rękami wspartymi na oparciu fotela. Oświetlony ostrym światłem kierowanym z lewego górnego narożnika.

Twarz szeroka, z wyrazistymi oczami, wystającymi kośćmi policzkowymi, wydatnym, lekko zgarbionym nosem, szerokimi i wąskimi ustami, o jasnej cielistoróżowej karnacji. Włosy jasne, lekko falujące, zaczesane do tyłu, pod upiętym ze złotej tkaniny zawojem. Ubrana w błękitną suknię z okrągłym wycięciem, z wąskim kołnierzem, wykończonym białą batystową podbitką. Wierzchnie okrycie stanowi czerwony żakiet z wąskimi rękawami i brązowym futrzanym kołnierzem. Tło neutralne, zielonkawobrązowe. Sygnowany w lewej dolnej ćwiartce monogramem HR malowanym pędzlem. Na odwrociu wtórna inskrypcja Rafał Hadziewicz 1826, malowana pędzlem i czerwoną farbą.

TECHNIKA WYKONANIA

Krosna wtórne, ruchome, 8-klinowe, fazowane, Podobrazie z płótna lnianego, cienkie, ale gęste o zwartym splocie płóciennym. Zaprawa en grisaille, prawdopodobnie emulsyjna, nakładana cienko wypełnia pory, ale nie w pełni wyrównuje fakturę płótna. Obraz malowany w technice olejnej. Na cienkim podmalowaniu, półkryjące i kryjące miękkie opracowanie walorowo-kolorystycznie, z lokalnym wykorzystaniem podłoża oraz lekką fakturą w światłach i wysokich półtonach. Miejscowe laserunki i półkryjące wykończenia wzbogacają formę oraz dopełniają szczegóły. Werniks cienki żywiczny.

Fot: Lico - stan przed konserwacją    

STAN ZACHOWANIA

Osłabione fizyczne własności płótna i przyczepność warstw wskutek utraty elastyczności, związane z procesami starzenia, były przyczynami powstawania ubytków i uszkodzeń. Podczas poprzedniej renowacji powstrzymano wprawdzie procesy niszczenia, jednak spadła ich skuteczność, a zabiegi estetyzujące zdecydowanie wymagały powtórzenia. Wykonane retusze i scalenia, wykraczały znacząco poza granice ubytków, a zmiany barwne zniekształcały kolorystykę.

Krosna wtórne, osłabione mechanicznie, połączenia wypracowane. Brak jednego klina. Drewno pociemniałe, zabrudzone, z miejscowymi pojedynczymi uszkodzeniami. Naciąg osłabiony, a podobrazie z licznymi powierzchniowymi odkształceniami i poziomymi sfalowaniami. Mocowania na krajkach częściowo zerwane, a płótno wokół gwoździ utlenione i uszkodzone. Dublaż osłabiony, z miejscowymi rozklejeniami, zwłaszcza przy krawędziach. Obraz wycięty, pozbawiony krajek, z nierównymi krawędziami. Płótno utlenione, odwrocie mocno pociemniałe, z grubą warstwą częściowo rozłożonej masy woskowo-żywicznej. Regularna siatka późnych, delikatnych spękań.

Gęstość siatki oraz kierunek zróżnicowany  w zależności od grubości warstwy oraz rodzaju użytych farb. Osłabiona przyczepność zaprawy do płótna. Wykruszenia i ubytki zaprawy z warstwą malarską wzdłuż krawędzi, znaczne uszkodzenia w partii środkowej na lewo od osi pionowej, a także mniejsze wykruszenia w prawej dolnej części i pośrodku u góry wzdłuż poziomego boku. Brązowe kity miejscami wybrzuszone i zachodzące na oryginał, częściowo odspojone i wykruszone. Osłabiona przyczepność warstwy malarskiej do zaprawy. Liczne złuszczenia i zarysowania zwłaszcza w górnej połowie, w tym znaczne uszkodzenia w środkowej partii oraz u dołu wzdłuż poziomej krawędzi, a także lokalnie po bokach. Przemycia głównie w partiach tła. Powierzchnia zabrudzona, mocno pociemniała i zmatowiała. Liczne szerokie retusze na całej powierzchni, przebarwione i pociemniałe, miejscami zachodzą na partie oryginalne. Werniks wtórny, pociemniały, pożółkły i zmatowiały.

PRZEPROWADZONE PRACE KONSERWATORSKIE

Obraz zdjęto z krosien i rozprasowano krajki. Płótno dublażowe usunięto mechanicznie. Po wykonaniu odkrywek, werniksy i retusze zmywano stopniowo mieszaniną rozpuszczalników toluen-metanol, przerywając działanie terpentyną balsamiczną. Powierzchnię doczyszczano rozcieńczonym środkiem powierzchniowo czynnym Vulpexem, używając do przerywania terpentyny balsamicznej. Dla ustabilizowania przyczepności warstw, obraz sprasowano na stole próżniowym. Po zabezpieczeniu lica bibułką japońską i POW, z odwrocia usunięto chemicznie nawarstwienia masy woskowo-żywicznej, ekstrahowano bibułą, na koniec płótno doczyszczono mechanicznie. Po zdjęciu zabezpieczenia, ubytki zaprawy uzupełniono szarą, kolorowaną w masie, fabryczną szpachlą akrylową Tikkurila Wybierając dublaż przejrzysty ze względu na inskrypcję znajdującą się na odwrociu, zastosowano masę woskowo-żywiczną i tkaninę jedwabną. Konsolidację i dublaż obrazu wykonano na stole próżniowym, pozostawiają na odwrociu folię estrofolową jako zabezpieczenie. Przygotowano nowe drewniane, fazowane krosna klinowe. Obraz napięto mocując krajki gwoździami z tekturowymi podkładkami. Po napięciu boki krajek zaprasowano.

Po wstępnym werniksowaniu werniksem retuszerskim Talensa, punktowano odsączonymi farbami olejno-żywicznymi tej samej firmy,
z werniksem retuszerskim. Całość zawerniksowano werniksem policykloheksanonowy Talensa.

Przeprowadzone prace konserwatorskie pozwoliły na powstrzymanie zagrożeń, stabilizację stanu zachowania i przywrócenie portretowi pierwotnych walorów estetyczno-artystycznych. W trakcie prac konserwatorskich, odnaleziono sygnaturę artysty, ostatecznie potwierdzającą autorstwo.

Opracował:  Marek Mazurek